Buổi học đầu tiên Có những nỗi nhớ sâu thẳm trong ký ức tuổi thơ, dẫu có bị thời gian và nỗi vất vả của cuộc sống làm ta sao lãng quên đi, nhưng một ngày nào đó, qua một sự kiện nào đó, gây lại nỗi nhớ ấy trong ta, bỗng ta ngẩn ngơ như sống lại một quá khứ. Và cái sự kiện trong đời từ cái thuở thơ ngây ấy cứ lan dần, lan dần, rộng ra, hiện lên một hình ảnh lung linh như bức tranh trong tiềm thức. Bức tranh tuổi thơ ấy trở thành một ấn tượng khó phai mờ. Tôi xúng xính trong bộ quần áo học trò thời đó. Cái áo dài thâm bằng vải chúc bâu, cái quần phin trắng hồ lơ, đầu đội mũ trắng đánh phấn, chân đi dép xǎng đan da. Đó là bộ quàn áo mà trước đó thầy tôi đưa đi cắt ở nhà ông phó may cuối làng. Để có bộ quần áo, mũ, dép, cùng cái cặp với sách vở cho tôi đi học, mẹ tôi đã phải bán con lợn ỉn, mẹ nuôi nó gần một nǎm trời, còn bán thêm một "cối" thầu dầu nữa. Bán con lợn chị tôi đã khóc mấy ngày. Thầy tôi dắt tay đưa tôi đi trên đường làng để đến trường. Tôi còn thầy vui sướng gần như xấu hổ vì thấy mình lạ lẫm, trở thành một con người khác, cúi đầu bước theo chân thầy chẳng dám nhìn ai. Bước vào cổng trường như vào một thế giới hoàn toàn mới mẻ. ở đấy là những người xa lạ, đông đúc của nhiều hàng xóm khác nhau. Những đứa trẻ khác cũng giống tôi, nắm tay người lớn không dám rời ra, chỉ sơ lạc. Có đứa còn khóc thút thít, giãy nảy đòi về và đưa người cùng vào lớp với mình. Mọi người lớn đưa con đến trường đều đợi con mình vào lớp mới trở về. Tôi ngồi trong lớp ngơ ngác, xung quanh là những đứa cùng tuổi xa lạ. Chẳng đứa nào dám nhìn đứa nào. Cả lớp im phǎng phắc nghe thầy giáo gọi tên mình, đứng lên run rẩy như đứa nào cũng ở trong một trạng thái phạm tội, không rõ mình có tội gì. Thế là từ nay tôi đã bước sang một cảnh sống mới. Tôi ngồi đấy mà sợ hãi, ngơ ngẩn. Tôi nghĩ đến những khung cảnh chơi bời tự do ở nhà. Cái ngõ nhà cô bé láng giềng là nơi tôi cùng mấy đứa chơi nhảy lò cò, chơi giải gianh, chơi bán hàng bằng những cánh hoa râm bụt, những sợi tơ hồng, trả tiền bằng những cái lá tre. Mấy đứa túm nǎm tụm ba chơi với nhau, được được, thua thua, cãi nhau đấy lại thân nhau ngay đấy. Hôm nay tôi đi học, mấy đứa nhìn theo mơ ước, mặt buồn thìu thịu buồn như đánh mất hòn cái bằng mảnh chum mài tròn nhẵn nhụn để chơi nhảy lò cò. Tôi đang suy nghĩ vơ vẩn thì có tiếng trống tan trường. Thầy giáo bảo hôm nay cho về sớm, nên không có giờ ra chơi. Bắt đầu từ buổi chiều phải đến đúng giờ. Buổi học qua đi một cách nặng nề. Chúng tôi đứnglên ra về. Tôi nhìn sang đứa ngồi bên cạnh, tên nó là Minh, thấy ghế chỗ nó ngồi ướt đẫm nước. Tôi chợt biết thì ra nó "tè" ra quần. Thảo nào ban nãy đến giờ nó cứ cúi gằm mặt xuống bàn khóc tấm tức, không ra tiếng. Chúng tôi ra về. Đi bên cạnh thầy giáo trên đường làng, tôi chỉ muốn cho quãng đừng về ngắn gần lại, chúng nó cũng vậy. Nhưng không đứa nào dám chạy, bước đi những bước không vui vẻ. Người làng nhìn chúng tôi với những nụ cười khó hiểu. Người ta chỉ trỏ chúng tôi nói gì với nhau. Hình như bảo con nhà này, nhà kia gì đó. Những đứa trẻ cùng cỡ tuổi tôi không được đi học, đứng đầu ngõ đón cúng tôi bằng những câu: "Học trò, học choẹt...", nửa trêu chọc, nửa đùa bỡn, làm chúng tôi tức tối mà không giám chống lại chúng. Chúng nó gọi bọn tôi là học trò, cũng được thôi, nhưng đằng sau những chữ ấy là một loạt câu rất bậy. May mà có thầy giáo đi cùng, thầy không nói, chỉ tay vào chúng, chúng bỏ chạy vào ngõ cười khúc khích với nhau. Đó là cái buổi đầu tiên tôi được đi học. Trang vở đầu tiên chưa được chữ nào, được mấy hàng gạch đứng xiêu vẹo như những chiếc cọc rào sắp đổ. Có lẽ còn có những điều ngớ ngẩn đáng yêu, đáng nhớ nữa. Với trí nhớ non nớt của trẻ con, trải qua hơn nửa thế kỷ, thời gian đã xóa nhoà, rơi rớt, chẳng còn lại bao nhiêu. Có một nhà thơ đã viết: "...Cơm cha, sữa mẹ, chữ thầy Từ câu lục bát ru ngày, hát đêm..." Vâng ta lớn lên bằng cơm cha sữa mẹ, cho ta sức vóc con người nhưng chữ thầy lại cho ta lớn lên bằng trí tuệ. Và câu lục bát mẹ ru ta là ông cha xưa, nuôi ta lớn lên cả tâm hồn. Buổi học đầu tiên, phải chǎng là thầy đã khai sinh ra trí tuệ của ta? Thầy ơi! Hơn nửa thế kỷ rồi, thầy có còn không? Thầy ở đâu cho con tạ công ơn của người... Tuỳ bút của Thanh Hào